Dr. Susan Pollock, Binghampton Universitesi, ABD

Dr. Reinhard Bernbeck

 

Amaçlar

Yenice Yanı #1’de yapılan ilk kazı mevsimi deneme kazılarının amacı yerleşim alanının stratigrafisini belirlemek ve boyutlarına ilişkin fikir sahibi olmaktır. Yenice Yanı #1 Güneydoğu Anadolu’da Diyarbakır İli’nin 50 km. doğusunda, Dicle’ye güneyden kuzeye doğru akan Seyhan Çayı’nın doğu kıyısında yer alır. Seyhan Çayı’nın hemen kıyısında, yerleşmenin yakın çevresinde küçük bir pınar vardır.

 

 Boyalı büyük bardak

 

Yenice Yanı #1 Guillermo Algaze ve ekibi (Algaze et al. 1991) tarafından Bismil – Batman alanında yapılan yüzey araştırması sırasında bulunmuştur. Yaklaşık 80 x 150 m.’lik (1.2 hektar) bu küçük alanı kazmamızın nedeni bu alanın Algaze ve ekibi tarafından Kalkolitik döneme tarihlendirilmesidir. 2001’de yaptığımız daha önceki araştırmamıza göre yerleşme esasen “Orta Kalkolitik”tir ve yaklaşık İ.Ö. 4500 – 4000’e tarihlendirilebilir. Kuzey Mezopotamya’da bu dönem genellikle bilinmez. Ancak, bu dönemi izleyen Geç Kalkolitiğin anlaşılabilmesi için bir dönüm noktasıdır ve “Uruk Yayılması” nın (Algaze 1998: Stein 1999; Rothman 2001’deki makaleler) Güney Mezopotamya’lıların ekonomik nedenlerle Kuzey Mezopotamya’ya akını olarak tahmin edilmektedir. Ancak, bu hareket bir tartışma konusudur. Kuzey Mezopotamya’daki Kalkolitik gelişmeler hala Güney Mezopotamya ile ilgili uzun zaman önce elde edilen bilgiye dayanmaktadır. Yenice Yanı #1 gibi yerleşmelerde yapılacak kazılar Kuzey Mezopotamya’nın bu önemli dönemine ilişkin başka bir bakış açısı getirecektir.

 

Kazı Çalışmaları

A, B ve C olmak üzere üç ana alan kazılmıştır. A ve B alanları aynı hizada olduklarından höyüğün kuzey yamacından aşağı doğru basamaklı bir açma oluşturmuşlardır. B alanı 5 x 2 m.’lik yüksek bir basamak, A alanı ise (yine 5 x 2 m boyutlarında) daha alçak bir alandır. C alanı höyüğün günümüz kenarından fazla uzakta olmayan tarlalarda, Seyhan Çayı’na doğru yer alır. 2 x 2 m.’lik C alanı daha sonra 2 x 4 m.’ye genişletilmiştir.

Basamaklı açma yararlı olmuştur. Geç Obeid’den Son Obeid’e uzanan çok sayıda hafifçe S- şeklinde çeperli ve boyalı açık kaseler bulunan bir silsile kazılmıştır. Ayrıca, yuvarlak çeperli, küçük kapalı çömlekler ve genelikle boyalı tipik örnekler bulunmuştur. Bu bölge, kronolojik olarak Suriye’deki “Kuranlı” ile (Hole et al. 1991; Bernbeck 1993), Hamam IV B ve C (Akkermans 1988) ile benzerlik gösterir ki bu da yaklaşık İ.Ö. 4300 – 4000’e tarihlendirilir. A alanında daha erken tabakalar olabilir. Çünkü, bu açma ana toprağa ulaşamamıştır.

   

 Orta Kalkolitik mallar                                                           Yuvarlak yapı

A alanında bir yapıya ait en net buluntular olan çember bir alan içinde 40 x 40 cm.’lik kerpiçler dizisi bulunmuştur. Bu kerpiç dizisinin büyük bir çukur oluşturduğu sanılmakta ve kerpiçle bulunan seramiklere göre yapının Demir Çağı’na ait olduğunu göstermektedir. Öte yandan, A ve B alanlarında seramik parçaları bulunan birkaç yüzey bulunmaktadır.

B alanının en aşağı tabakaları az miktarda boyalı, ağzı açık kaseler ve “Kaba Kırılgan Mal” A alanının üst tabakaları ile benzerlik gösterir. Bu kaba çanak parçaları çok miktarda kum ve az miktarda çakılla yapılmış ve çok kabaca bitirilmişlerdir ve renkleri kırmızıdan siyaha değişir. Bu tip malların 2 temel şekli vardır: B alanının üst tabakalarında özellikle “kapaklı toprak kaplar” bulunmaktadır. Bunlar, “Hacınebi A Evresi”, İ.Ö. 4. Bin’in en erken dönemine tarihlenmektedir (Pollock ve Coursey 1995) ve diğer çağdaş yerleşmelerle benzerlik göstermektedir (örneğin Leilan V, Schwartz 1988).

B alanında üç tane mezar ortaya çıkarılmıştır. Duvar kalıntıları içinde bir çocuk mezarına rastlanmıştır. Basit toprak bir çukura yerleştirilmiş erken yaşta ölmüş bireye ait bir başka mezar daha bulunmuştur. Son olarak, B alanının hemen altında içinde insan çenesi bulunan taş bir alan bulunmuştur. Başka bir buluntu yoktur. Yenice Yanı #1’de yüzey altında benzeri mezarlar bulunduğu sanılmaktadır. Bunların tarihlendirilmesi şimdilik imkansızdır.

C alanında sadece Demir Çağı ve Kalkolitik çanak parçaları vardır. Bunun bir nedeni yerleşmenin özellikle bu kesiminde bulunan sorunlu hayvan barınaklarıdır. İkinci neden ise yüzeyin yaklaşık 1.80 m. altında bulunan, ana toprağa kadar tüm tabakaları karıştıran Demir Çağı’na ait iki büyük çukurdur. Üçüncü neden ise, yamaç aşınmasından dolayı Demir Çağı ve Kalkolitik çanak parçalarının karışmasıdır. Höyüğün üzerindeki Demir Çağı yerleşmesinin bütünüyle aşınması ile tepenin çevresine inmiş ve burada değişik dönemlere ait diğer mallarla karışmış olabilir. C alanında yüzeyler en iyi olasılıkla kısa bir zaman dilimine aittir ve bulunan çakıllar, yüzey buluntuları bu yüzeylerin özellikle büyük ölçüde erozyon sonucu oluşmuş yamaç aşınmasının katmanlaşması olduğunu göstermektedir.

 

Sonuçlar : Verilerin İrdelenmesi

Kazı alanında incelenen buluntulardan bazıları keramikler, yontmataşlar, ezgi taşları, deniz kabukları, insan kemikleri ve kömürleşmiş bitki malzemesidir. Gelecek kazı mevsimlerinin planlaması için buluntuların çoğunun (deniz kabukları, ezgi taşları, kömürleşmiş bitki malzemesi) ön değerlendirmeleri yapılmıştır. Ne yazık ki kömürleşmiş bitki kalıntıları iyi korunmamış durumdadır. Bu durum, kesin tarihleme teknikleri (14 C) ve makrobitkisel analizleri imkansız hale getirmektedir. Deniz kabukları ve ezgi taşlarının ağırlıkları ölçülmüş ve sayımları yapılmıştır. Bu yerleşmede beslenme alışkanlıklarındaki değişiklikleri açıklamak için bu bilgilerin daha detaylı analizi gerekmektedir.

Keramikler ve yontmataşlar yoğunluk açısından en önemli buluntulardır. Yontmataşlar içinde değişik hammaddeden kaynaklanan çok sayıda obsidien vardır. Keramiklere gelince silisilede önemli değişikler vardır. En erken tabakalarda çok sayıda küçük, karışık boyalı ve işçiliği iyi yapılmış geniş ağızlı büyük bardak veya ağzı açık kase ve diğer küçük kaplar bulunmaktadır. Geç silsilede bu kapların yerini kaba, çok geniş kaseler ve saplı çanaklar almıştır. Gelecekteki araştırmalar bu değişim ve bunun nedenleri ile ilgili olacaktır:

1. Bu devamlı veya yavaş bir gelişim süreci midir yoksa yeni tip keramikler için bir başlangıç mıdır?

2. Boyalı kaplar insanların sıvı tüketimi için kullanılmaktaydı. Geç dönem kapları insanların büyük bir kaptan yiyeceklerini aldıkları toplu halde yemek yediklerini göstermektedir. Bu değişikliğin nedeni nedir? Yiyecek tüketimindeki değişiklikler sosyal yapıdaki değişikliği de içeriyor muydu? Eğer, öyleyse bu yerel bir süreç midir, yoksa dış etkilerle mi olmuştur?

3. Tüketim alışkanlıklarındaki değişiklikler tüketilen besin ile birlikte mi olmuştur? Bu sorunun yanıtlanmasındaki açık sorun; örneğin kötü bitki korunması, iki ek araştırma yöntemi ile giderilebilir: Öncelikle, beslenmeye ilişkin veriler için insan iskelet materyali incelenebilir, İkinci olarak keramiklerin içinden elde edilebilecek atıkların gaz-kromatografisi yapılır. Böylece, eğer varsa yiyecek tüketimindeki değişiklikler saptanabilir.

4. Yenice Yanı #1’deki keramik değişiklikleri yalnızca tüketimdeki değişiklikleri değil; aynı zamanda keramiklerin yapımına ilişkin yeni yöntemleri de göstermektedir. Yenice’nin daha geç tabakalarında görülen bu malların hızlı ve dikkatsiz üretimi daha genel, ekonomik bir üretimden mi kaynaklanır; yoksa, bu yeme/içmeye ilişkin yeni bir sosyal ve beslenme gereksinimi midir?

 

KAYNAKÇA

Akkermans, Peter M.M.G.

1988    “The Period V Pottery”. In Maurits van Loon, ed.: Hammam et-Turkman I, pp.287-350, Leiden: Nederlands Historisch-Archeologisch Instituut te Istanbul

 

Algaze, Guillermo

1993    Uruk World System. Chicago: Chicago University Press

 

Algaze, Guillermo, Richard Breuninger, Chris Lightfoot and Michael Rosenberg

1991    “The Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project: A Preliminary Report of the 1989-1990 Seasons.” Anatolica 17:175-240.

 

Bernbeck, Reinhard

1993    Steppe als Kulturlandschaft. Berlin: Dietrich Reimer

 

Hole, Frank, Gregory A. Johnson, nicholas Kouchoukos, Joy McCorriston, Melinda Zeder, Susan Arter and James Blackman

1991    Preliminary Report on the Joint American-Danish Archaeological Sampling of Sites in the Khabur Basin (1990). ”Submitted to Annales Archéologiques Arabes Syriennes.

 

Pollock, Susan and Cheryl Coursey

1995    “Ceramics from Hacınebi Tepe: Chronology and Connections.” Anatolica 21: 101-141

 

Rothman, Mitchell

2001    “The Local and the Regional: An Introduction”. In Mitchell Rothman, ed.: Uruk Mesopotamia and its Neighbors. Cross – Cultural Interaction in the Era of State Formation, pp. 3 – 26. Santa Fé: School of American Research Press.

 

Rothman, Mitchell (ed.)

2001    Uruk Mesopotamia and its Neighbors. Cross – Cultural Interaction in the Era of State Formation. Santa Fé: School of American Research Press.

 

Schwartz, Glenn

1988    A Ceramic Chronology from Tell Leilan: Operation 1. New Haven: Yale University Press.

 

Stein, Gil

1999    Rethinking World Systems: Diasporas, Colonies, and Interaction in Uruk Mesopotamia. Tucson: University of Arizona Press.