Dr. Timothy Matney, Akron Üniversitesi, ABD

Ziyaret Tepe’deki altıncı mevsim kazı çalışmaları Temmuz-Eylül 2002 tarihlerinde Akron (Amerika), Cambridge (İngiltere), Münih (Almanya) ve Helsinki (Finlandiya) Üniversiteleri’nden oluşan uluslararası bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Kazı dört alanda (A, E, G ve J alanları) yapılmıştır. Ayrıca, kazı mevsimi boyunca uzman ekipler tarafından alanda yüzey-altı jeofizik araştırması ve bölgesel jeomorfolojik yüzey araştırmaları sürdürülmüştür. Kazılar, Diyarbakır Müzesi ve Müdürü Necdet İnal tarafından desteklenmiş ve bütün çalışmamız Diyarbakır TAÇDAM ofisinin işbirliği sayesinde gerçekleşmiştir. Ziyaret Tepe, Dicle Nehri’nin sağ (güney) kıyısında, günümüzde Batman ve Diyarbakır şehirlerinden eşit uzaklıkta yer almaktadır.

 Kazı alanlarının konumunu gösteren Ziyarettepe topografik haritası

A Alanı:

A alanı yukarı höyüğün doğu kenarında yer almaktadır. Bu alandaki önemli buluntu Geç Assur dönemine ait saray olduğu sanılan büyük bir kerpiç yapıdır. Bu yapının duvarları geniş (1.5 m. genişliğinde) ve düzgün yapılmıştır; kesinlikle kamuya ait önemli bir bina olmalıdır. Binanın yapımında önce A alanının tamamı düzeltilmiş ve büyük kerpiç bir platform yapılmıştır. 2002’de höyüğün kenarından en az 1.5 m.lik kerpiç platformun kalınlığının yer yer daha kalın olduğunu gösteren bir bölüm kestik. Büyük binanın temelleri platformun içine yapılmış ve duvarlar kısmen yaklaşık 70 cm. derinliğindeki bu kesitler içine yapılmıştır. Yapı oldukça uzun bir süre kullanılmıştır. Bu kazı mevsiminde binanın kullanımı sırasında yeniden yapılmış üç farklı yerleşim evresi saptadık. Temel plan zemini yer yer çakıl, yer yer iyi pişirilmiş tuğla döşeme kaplı, çok büyük merkezi bir avludan oluşur. Avlu içinde çok tahrip olmuş bronz kap, kırık bir kaymaktaşı vazo, seramik bir kadeh, kırık bir taş kase bulunan bir üçüncü fırın (benzer iki yapı 2001’de bulunmuştu) bulunmuştur.

Geç Assur çivi yazılı tabletler 

A Alanı, Geç Assur Kamu Yapısı

E Alanı:

E alanı da yukarı höyüğün doğu kenarında, höyüğün kuzeydoğu köşesi yakınında yer almaktadır. E alanı höyüğün tepesinden ovanın şimdiki seviyesinin sadece 5 m. üzerine kadar uzanan uzun bir basamak açmadır. 2002 yılı çalışmaları yukarı höyüğün alt kısımlarında Erken Tunç Çağı’na (İ.Ö. 3000 - 2000) tarihlenen uzun bir tabakalanma silsilesini ortaya çıkarmıştır. Bu buluntular için iyi korunmuş mimari konteks bulamazsak da bir takım küçük buluntular ve ele geçirilen seramik parçaları bu tabakaların tarihlendirilmesini sağlamıştır. Özellikle Erken Tunç Çağı’na tarihlenen “Piedmont Stili” sırlı sabuntaşı silindirik mühür ve “Metalik Mal” parçaları bu tabakalara aitttir. E alanının tepesinde yedi farklı mimari döneme ait, hepsi küçük ev yapıları bulunmuştur. Bu tabakalar yerleşimin Orta Assur (İ..Ö. 1300 – 1100) dönemine aittir. Bu tabakaların silsilesi karmaşıktır, ve Orta Assur yapıları ile ilişkili bu düzlemler kötü korunmuştur. Buluntuların tarihlenmesi, Orta Assur seramiğinin ve çok yıpranmış Orta Assur stili silindirik mührün varlığına dayandırılmaktadır.

G Alanı:

G alanı aşağı şehrin güney kısmında yer almaktadır. 2002’de Geç Assur Dönemi’nin en erken dönemine (İ.Ö. 900 – 600) ait 300 m2 lik mimari alan kazdık. Bu kazılar 2001 kazı mevsiminde yapılan çalışmaların devamı niteliğindedir. Bu alanda önemli buluntular iki, büyük ve iyi korunmuş kerpiç yapının parçalarıdır. Bu yapıların en önemli mimari özellikleri siyah ve beyaz kareler oluşturan diagonal döşenmiş, küçük yassı dere taşlarından yapılmış çakıllı iki mozaik zemindir. Bu kareler haçlar, başlıca fildişleri ve gül şeklinde rozet şekilleri ile süslenmiş farklı karelerden mozaik bir dama tahtası oluşturur. G alanının doğu kısmında doğudan batıya 15 m. uzunluğunda ve kuzeyden güneye uzanan büyük bir parça mozaik bulunmuştur. G alanının en batı kısmında ikinci bir mozaik döşemenin küçük bir köşesi bulunmuştur. Bazıları 2 m yükseklikte olan büyük pithos, depolama küplerinin kırılmış parçalarının bulunduğu uzun kiler mekanları bu çakıllı avluyu çevrelemektedir. Küpler boş olarak zeminde yatay biçimde veya odaların köşelerine dayanmış şekilde bulunmaktadır. Küplerin içindekiler toprak flotasyon makinası ile elenerek bitkisel kalıntı miktarı ve kapların içeriği için analize gönderilmiştir. Ön-inceleme raporu sonucunda bu odaların Geç Assur şehrinde tahıl dağıtımı için kullanılan kilerler olduğu anlaşılmıştır.

 Bu odalardan ikisi pişmemiş Geç Assur çivi yazılı tabletler için önemli bir arşivdir. Assur İmparatorluğu’na (İ.Ö. 620 – 610) tarihlenen toplam 21 tam veya yarım tablet bulunmaktadır. Ankara’daki Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü izni ile tabletler Londra’daki İngiliz Müzesi tarafından onaylanan çivi yazılı tabletlerin korunmasına ilişkin prosedürlere bağlı kalınarak Diyarbakır’da pişirilmiştir. Arşivler buranın İmparatorluk Assur Devleti’ne ait vergi toplama merkezi veya tahıl depolama istasyonu olduğunu göstermektedir. Çoğu yazılı metin, tahılların dağıtımı ve şehirdeki kişilerle yapılan kontrat ve kişilerin borçlarıyla ilgilidir. Bazı metinler de şehrin kurumlarına ilişkin bilgi vermekte, Ziyaret Tepe’nin Geç Assur Dönemi’nde antik Tushhan olduğuna dair belgeler bulunmaktadır. Tabletlerle ilgili diğer önemli buluntular hesaplamalar için kullanılan yedi adet pişirilmiş kil sikkedir: dört “kuş-şekilli” sikke, bir yıldız sikke, bir kare sikke ve bir yuvarlak sikke. 2002 kazı mevsimi sonunda önemli bir Geç Assur yapısı ile ilgili 12 oda ve bir cadde parçası bulduk.

J Alanı:

J alanı aşağı şehrin güneybatı köşesinde, yerleşimin batı kısmına yakın yer almaktadır. J alanında 225 m2 kazılmıştır. 2002 kazı mevsiminde J alanında iki mimari evre saptanmıştır. Birinci evre küçük taşlar ve yeniden kullanılan Roma dönemi çatı kiremitlerinin düzgünce sıkıştırılması ile kötü yapılmış bir dizi duvardır. Bu yapım şekli güçsüz bir temel oluşturmuş ve burası çok dayanıklı olmayan bir hayvan barınağı veya başka bir küçük yapı olarak kullanılmaktaydı. Duvarlar modern tarım için sürülerek çok tahrip edilmiş; bu da çok sayıda çatı kiremitini ortaya çıkarmıştır. Yapının planı belirsizdir. Ancak, zeminle ilişkisi iyi olmayan iki dörtgen odayı belirleyen bir dizi 12 duvar parçası bulunmaktadır. Önemli miktarda geç dönem buluntusu özellikle çok geç döneme tarihlenebilen demir ve cam parçaları bulunmuştur.

 Bu yapının altında tabakalı yerleşim katı çok geçici olarak Geç Assur Dönemi’ne tarihlendirilmiştir. Geç Assur katı 2002’de açığa çıkarılan çamur içine yerleştirilmiş ve geniş, yuvarlak nehir çakıllarından oluşan kerpiç bir platform üzerine yapılan döşemeden oluşmaktadır. Benzer bir platform 2000’de D alanında yerleşmenin doğusunda bulunmuştur. Platform, altındaki kerpici ortaya çıkaran geç dönem çukuru tarafından kesilmiştir. Bu tabaka kazı mevsiminin bitiminden üç gün önce bulunmuştur ve açığa çıkarılması için daha çok çalışılması gerekmektedir. Ancak, Geç Assur yerleşiminin tüm aşağı şehri kapsadığı açıktır.

Gradyometri Yüzey Araştırması

2002’de Akron Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı tarafından yüzeyaltı manyetik alan gradyometri yüzey araştırması yürütülmüştür. Çalışma iki alanda yapılmıştır: yukarı höyüğün batı kısmında ve aşağı şehrin batı bölümünde. Yukarı höyükteki sonuçları Geç Assur mimarisi üzerindeki geç malzeme ve bitişikteki tarlaya su sağlamak için yerli bir çiftçi tarafından yukarı höyük boyunca döşenen büyük, metal su borusu yüzünden yetersiz olmuştur. Sulama borusu her iki tarafta da 10 –12 m. için manyetometre verilerini belirsizleştirmekte ve höyüğün su borusuna bitişik olması yüzey araştırması yapılmasını imkansız hale getirmektedir. Aşağı şehirde manyetometri sonuçları çok iyi çıkmıştır. Şehir duvarını yüzlerce metre izlemek mümkün olmuş ve G alanı açmalarının güneyinde görünüşte iyi korunmuş büyük bir yapı izine rastlanmıştır. Aynı şekilde, jeofizik haritalarında görülen pek çok fırın ve saklama kaplarının yerlerinin de planları çizilmiştir.

Jeomorfolojik ve Paleo-iklimsel çalışma

Holosen sırasında Yukarı Dicle’nin bölgesel jeomorfolojisi ve bölgenin paleo-iklimine ilişkin bir çalışma Oxford Üniversitesi’nden (İngiltere) Dr. Kathleen Nicoll yönetiminde bir ekip tarafından yürütülmüştür. Bu bölgelere ait ön değerlendirme esas sonuçları, bölgenin temel jeo-arkeolojik tanımı devam etmekte olan kazıları tamamlayıcı, ileri, detaylı paleo-çevresel analizler için yerlerin saptanması ve anlaşılabilir GIS veritabanına dönüştürülebilmesi için hassas altlık-haritalarının oluşturulmasını içerir. Çeşitli analizler için örnekler toplanmıştır. İnce bölmeli mikroskobi ile mineralojik değerlendirme, kimyasal teknikler ve kızılötesi ışın saptaması, radyokarbon analizleri ve gözle izlenebilen parlaklık ile yaş tayini ve toprak tanısı ile paleo-ekolojik içerik tanımı, fitolit çalışmaları ve mikrofosil (polen, fitolit vb.) analizleri.